Qonunbuzar haydovchilar. Toshkent yo'llarida betartiblikka chek qo'yishning yo'li bormi?

Doimiy betartiblik

Agar prezident Toshkent yo'llarining xavfsizligiga endi e'tibor qaratgan bo'lsa, shahar aholisi va ayniqsa poytaxt mehmonlari yillar davomida bu qonunsizlikdan shikoyat qilmoqdalar. Besh yil oldin O'zbekistondan Rossiyaga ko'chib o'tgan suhbatdoshimiz Igor, respublika poytaxtida avval ham betartiblik bo'lganini eslaydi.

"Men Toshkentda duch kelgan ikkita" kasta" haqida so’zlab beraman, — deb boshladi Igor. — Birinchidan, bu taksi haydovchilari. Faoliyatim turiga ko'ra, men butun mamlakatni "Neksiya"da aylanib chiqdim, men Sunnat ismli "kirakash" ni yolladim. Qoidalarni buzishni poytaxt chegaralaridayoq boshladik, tezlikni oshirdik, o'ng qatordan chapga bir necha marta qayrildik".

Mediazona suhbatdoshining so'zlariga ko'ra, birinchi marta Sunnatning haydovchilik guvohnomasini Samarqand viloyatida olib qo'yishdi: tezlikni oshirgani uchunmi, yoki qarama-qarshi yo’nalish harakati chizig’iga chiqqani uchun. Ammo yigitni bu ham to'xtatmadi, Termiz yaqinida yana bir qo'pol qoidabuzarlik qildi. "Mahalliy YHXBB hodimlari haydovchilik guvohnomasini olib qo'yish to'g'risidagi ma’lumotnomani o'ziga olib qo'ydimi, yo boshqasini yozib berdimi, eslay olmayman. Menimcha, mening haydovchim yo'lning qolgan qismini hech qanday hujjatsiz aylanib chiqdi va bu esa yo'lda 2-3 kun," — deb kuladi Igor.

"Neksiya" yo'lovchisini g'azablantirgan asosiy narsa haydovchining xavfsizlik kamarlaridan foydalanishni istamasligi. "YHXBB hodimlari bizni bir necha bor to'xtatganini eslayman, shunchaki Toshkent raqamlari bo'lgan mashina o'z hududida nima qilib yurganini tekshirish uchun. Ular har gal Sunnatdan nima uchun kamarsiz ekanini so’rashganda, ular aniq javob olar edilar: "Men taksi haydovchisiman, menga kamar nimaga kerak?". Xuddi taksi haydovchilari baxtsiz hodisa yoki o'limga qarshi immunitetga ega", — deya eslaydi Mediazona suhbatdoshi.

Igor, yaqinda Qarshi shahrida taksi haydovchilarining kamardan foydalanmaslik uchun jazoning kuchayishiga qarshi norozilik bildirgani chiqishgani haqida eshitganida hayron qolmaganini qo'shimcha qildi.

Haydovchilarning yana bir guruhi bor. 2000 yillar boshida bir tanishi Igorni avtohavaskorlar poygalashadigan noqonuniy poygalarga taklif qildi. "Bu Tuzel aerodromida edi. Taxminan bir kilometr uzunlikdagi asfalt tekisligi bor edi, u hech kim tomonidan ishlatilmas edi. Va kechki payt, u hali yorug'ligida, o'ndan ortiq avtomobilchilar yig'ilib, asablarini qitiqlashga tayyor edi, — deya eslaydi guvoh. — Juftlik bo'lib start olishardi, poyga boshlovchisi esa belgi bayroq silkitardi". Marrada yana bir tashkilchi natijani qayd etardi. Suhbatdoshimiz yana bir tafsilotni qayd etdi: musobaqa o'tadigan joyida turli yoshdagi bolalar ko'p edi. Ular mashinalarni ko’rishardi va yo'lda yugurishar edi. O'sha kecha ularning hech biri g'ildiraklar ostiga tushmagani haqiqiy mo’jiza deb hisoblaydi Igor.

Uning so'zlariga ko'ra, asosan 25-35 yoshliklar poygada ishtirok etishar edi, ular zavod dvigatellarini qanday qilib qattiqroq ishlashga majburlanganligini va buning uchun minglab dollar sarflanganini faxr bilan maqtanishardi. "Ba'zilar oddiy "Neksiya"ni poyga mashinasiga aylantirish uchun 10 ming dollargacha sarflashgan, o'sha paytda bu katta pul edi. Yuzma-yuz suhbatda ular ba'zan shaharda forsaj uyushtirishlarini tan olishdi: qizil rangga o'tish, bo'sh yo'lda soatiga 200 km tezlikka chiqish. Menimcha, shunday boy poygachilar tufayli Toshkent ko'chalari avtomobilchilar va piyodalar uchun juda xavflidir", — deya xulosa qiladi Mediazona suhbatdoshi.

Besh yil avval Toshkentda "Lacetti" dan qimmatroq avtomobil egalari, o'zlarini yo'l egalari kabi his qilar edilar, yo’ltanlamaslar egalari haqida gapirmasa ham bo'ladi. Bu boshqa avtomobilning yo’lini kesish, qoidalarni e'tiborsiz qoldirish, har qanday joyda avtomobillarini qo’yish va piyodalarga hech qanday hurmat yo’qligida namoyon bo'lgan. "Hatto piyodalar o'tish joyida kesib o'tganda ham xavf ostida edilar. Hama haydovchilar piyodalarni tezroq o'tishga majbur qilishar edi yoki hatto ochiqchasiga sokishar edi ham", — deya eslaydi Igor.

Haydovchilik guvohnomasi savdosi

Toshkent jurnalisti va jamoat arbobi Nikita Makarenko yo'l harakati qoidalarining tez-tez buzilishi sababini "barcha haydovchilik guvohnomalari sotib olingan, maktablarda hech kim o'qimagan, aslida hech kim qoidalarni bilmaydi ham", deya tushuntiradi.

O'zbekistonda avtomobil haydashni o'rgatishni ikki qismga bo'lish mumkin: avto maktabda darslar va YHXBda imtihon. Ushbu bosqichlar alohida ko'rib chiqilishi kerak. Maktablarni tanqid qilish o'nlab yillar davom etib kelmoqda: ijtimoiy tarmoqlar va ommaviy axborot vositalarida ta'lim muassasalari uchun o'qitish jarayonining sifati emas, faqat daromad muhimligi yozilmoqda, chunki guvohnomani olish imtihonni qabul qiladigan inspektorga bog'liq.

O'qishning kamchiliklarini Kun.uz jurnalisti Abbos Saladinov o'z qarindoshlari misolida ko'rib chiqdi. Uning so'zlariga ko'ra, uch oylik darslar davomida qizlar haftasiga 5 martalik dars jadvali bilan avto maktabga 10 marta tashrif buyurishdi. Ular haydash amaliyotini uyda o'rgandilar va baribir imtihonga qo'yilish sertifikatiga ega bo'lishdi.

2020-yil fevral oyida "Mening fikrim" saytida Avto maktablarni bekor qilish tashabbusi e'lon qilindi. Petitsiya mualliflari qonun loyihasini imtihonsiz olish mumkin emasligi va maktablar bu zanjirda keraksiz element ekanligi bilan izohlashdi. Ularning egalari faqat pul yig'ishadi: petitsiya mualliflariga ko'ra, o'sha paytda xizmatning narxi 2-3 million so'mni tashkil etgan. Ushbu mablag'lar jamoaviy muomalada aniqlanganidek, agar xohlasangiz, sizga amaliyotda qoidalarni yaxshiroq o'rgatadigan va testlarga tayyorlaydigan avtomobili bor qarindoshingizga berishingiz mumkin.

Joriy yilning yanvar oyida O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev haydovchilarning tayyorgarligi va avto maktablaridagi korrupsiyaga e'tibor qaratdi. Uning ta'kidlashicha, mamlakatda baxtsiz hodisalardan yo'qotishlar koronavirusdan o'lganlarning statistikasidan oshib ketadi va bu haydovchilar haqiqatan ham o'qimasdan, pulga haydovchilik guvohnomasini sotib olayotgani  bilan bog'liq. Davlat rahbari ichki ishlar vazirligi va boshqa idoralarga ta'lim tizimini takomillashtirish va bilimlarni sinchkovlik bilan tekshirmasdan guvohnoma berish uchun jazoni kuchaytirish bo'yicha topshiriq berdi.

Agar avto maktablarini isloh qilish hali oldinda bo'lsa, imtihonlarni o'tkazish jarayonidagi o'zgarishlar allaqachon  2020 yil 7 dekabrdagi qarorda qayd etilgan. Ushbu hujjatga ko'ra, 2021 yil aprel oyidan boshlab yangi haydovchilarni tegishli litsenziyaga ega bo'lgan xususiy haydovchilik maktablari sinovdan o'tkazishi kerak. Ruxsat olishning asosiy mezoni — bu inson omilini istisno qiladigan nazariy va amaliy imtihonlarni qabul qilishning avtomatlashtirilgan tizimi.

Har doimgidek, kechikish bo'ldi. Faqat 2022 yilning fevral oyidagina Toshkentda YHXB organlari sinov qilishlarni to'xtatdi, chunki poytaxtda birinchi litsenziyaga ega Autodriver Study markazi paydo bo'ldi.

Nikita Makarenko imtihonlarni eski usulda va yangi tizimda topshirdi. "Ilgari hech kim imtihonlarga bormagan va maktablarga ham borgan: hamma pul bergan. Va bu ayanchli doiradan chiqib ketishnning iloji yo'q edi. Men amaliy imtihon topshirayotgan edim- ikkita chorrahadan o'tdim va ular menga: "bo'ldi, siz o'tdingiz", deyishdi. Va nazariy imtihonda esa o'qituvchi yonimda o'tirib, shunchaki to'g'ri javoblarni aytib turgan, —deydi jurnalist. — Yangi tizim bo’yicha bunday qilib bo’lmaydi, chunki yaqin atrofda hech qanday tekshiruvchi yo'q, hamma narsa kompyuterda amalga oshiriladi. Tizim avtomatik ravishda sizga qancha ball to'plasangiz, shuncha ball beradi".

Ahmoqlar va yo'llar

Shahar va respublika hukumati Toshkent yo'llarida qonunsizlikka qarshi har qanday usul bilan kurashish kerakligini tushunadi. Lekin hammaning ham qo'lidan kelmayapti. Shahar hokimlari transport sxemalarini shunday qayta ko'rib chiqmoqdalarki, poytaxtda qotil ko'chalari paydo bo'lmoqda — Mediazona Toshkent shoh ko'chalarini rekonstruksiya qilishni batafsil ko'rib chiqdi, ularni kesib o'tish piyodalar uchun haqiqiy kvestga aylandi.

YHXB hodimlari o'z yo'nalishida ishlashmoqda. Shunday qilib, joriy yilning 1 mayidan boshlab avtomobillar tezligini cheklash bo'yicha o'zgarishlar kuchga kirdi. Agar bundan oldin shahar ichidagi haydovchilarga tumandan qat'i nazar, soatiga 70 kilometr tezlikda yurish ruxsat berilgan bo’lsa, endi maktab yoki bolalar bog'chasi yaqinida tezlik 30 km/soat dan yuqori bo'lishi mumkin emas, turar — joy mavzelarda va uylar orasida-20 km/soat dan oshmasligi kerak.

Yo'l harakati qoidalarini buzganlarga qarshi kurashning yana bir usuli jazo ballarini hisoblash tizimi bo'lishi kerak. Mirziyoyevning farmoyishiga ko'ra, innovatsiya 2022-yil 1-dekabrdan kuchga kiradi. Davlat rahbari misolda tushuntirganidek, agar haydovchi tezlikni oshirsa, unga 1 ball beriladi, qizil chiroqqa o'tsa — 3 ball. Kalendar yil davomida 12 ball jarima to'playdigan avtoulov avtomatik ravishda haydovchilik guvohnomasidan mahrum bo'ladi.

Shunday qilib, amaldorlar yo'l harakati qoidalarini bir tiyinga olmaydigan ashaddiy qonunbuzarlar bilan kurashishni rejalashtirmoqdalar. Va bundaylar esa yetarli. O'zbekiston IIV rasmiy statistika ma'lumotlariga ko'ra, o'tgan yili 700 nafar haydovchilardan har biri 50 martadan ortiq qoidani buzishga muvaffaq bo'lgan. Shu munosabat bilan Toshkentning Yunusobod tumanida yashovchi 133 ta protokolga ega fuqaro respublika rekordchisi deb topildi. Uning jarimalari miqdori 230 million so'mga yetdi.

Ko'p toshkentliklar yo'l harakati qoidalarini buzganlik uchun amaldagi jarimalarni juda oz deb hisoblashadi. 22-iyun kuni Tashkent_Land Telegram-kanali haydovchining qarama-qarshi harakat yo'lagiga chiqib, avariya holatini yuzaga keltirgani uchun 150 ming so'm miqdorida jarima solinishi haqida ma'lumot yubordi. Foydalanuvchi bunday jarimalarning foydasi nima deya g'azablandi.

O'zbekistonliklar yo'llardagi betartiblikdan shu qadar charchashdiki, Konstitutsiyaga kiritilgan o'zgartishlar muhokama qilinganda ham yovuz buzg'unchilarga qarshi kurashish bo'yicha takliflar kelib tushgan. Parlament Qonunchilik palatasining birinchi vitse-spikeri Akmal Saidovning so'zlariga ko'ra, mamlakatning asosiy qonunida haydovchini yo'l harakati qoidalarini buzganlik uchun bir yilga haydovchilik huquqidan mahrum qilish va keyinchalik u qayta o'qib, imtihondan o'tishi kerak bo'lgan normani mustahkamlash g'oyasi bo'lgan. Biroq, deputat ta'kidlaganidek, ushbu tashabbus asosiy qonun darajasida emas, balki ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi Kodeksning moddalariga qo'shimcha bo'lishi mumkin.

Nikita Makarenko haydovchilarning yo'l harakati qoidalarini e'tiborsiz qoldirishining ikkita sababini ko'rsatadi. "Birinchidan, bizda jazodan qutila olmaslik yo'q. Ko'pchilik, har qanday qoidabuzarlik qilsa-da, "gaplashib" qandaydir tarzda muzokara qilishi mumkinligiga ishonchi komil. Ikkinchidan, ko'chalarning o'zi haydovchilarni qoida buzishiga imkon beradi. Oddiygina, agar yo'l o'rtasida "yashil orolcha" bo'lsa, unda ikkita sidirg'a chiziqni kesib o'tib ketish mumkin bo'lmaydi. Va agar u bo'lmasa, mumkin", — deydi jurnalist.

"Agar piyodalar o'tish joyi to'g'ri ishlab chiqilgan bo'lsa va unda jismoniy to'siq bo'lsa — ehtimol yo'lning torayishi, ko'tarilish, sun'iy yo'l notekisligi bo'lsa, unda haydovchining o'zi sekinlashadi va yo'l beradi".

Makarenko, shuningdek, Toshkentdagi yo'l tartibsizliklariga qarshi kurashish bo'yicha o'z retseptini qisqacha bayon qildi: "Birinchi qilish kerak bo’lgan narsa muhandislik nuqtai nazaridan va zamonaviy urbanizm nuqtai nazaridan ko'chaning tog'ri dizayni. Bu, mening fikrimcha, eng samarali variant. Va, albatta, haydovchilik guvohnomalarini berish, imtihonlarni nazorat qilishni kuchaytirish kerak. Bundan tashqari, jazoning muqarrarligini ta'minlash ustida ishlash lozim".

Tarijma: Aziza Djurayeva